Үндэстний нэгдмэл байдал

Энэхүү бичлэг нь блогийн "Монгол үндэстний сонирхол" нэрт өмнөх бичлэгийн үргэлжлэл юм.

"Үндэсний нэгдмэл байдал" гэж ихээр яригддаг. Энэ нь улс доторх өөр өөр үзэл баримтлалтай эсхүл угсаа гаралтай бүлгүүдийн улсынхаа төлөө нэгдмэл, эв найрамдалтай байх гэдэг дээр яригдана. Бичлэгийн гарчиг болгосон "Үндэстний нэгдмэл байдал" гэдэг ухагдахуун дээр жаахан тунгаая гэж бодлоо.

Өнөө эрин үе бол үндэстэн-улсуудын эрин гээд томьёолоод байгаа билээ. Энэ нь Францийн гүн ухаантан Жан Жак Руссогийн суурин томьёолол. Юм бүхэн формалчилсан ёс гормийнхоо дагуу байна гэдэг бол хорвоо дээр маш ховор тохиолдох үзэгдэл гэж хэлж болно. Тиймийн сацуу нэг хэлтэн, нэг соёлтон, нэг гарвалтан үндэстэн болгон өөрийн нэгдсэн үндэстэн-улсыг байгуулаагүй байна.

Яг энэ асуудал маань туйлын ярвигтай мэт. ОХУ, БНХАУ, Испани, Бирм, Балба, Афганистан гэх мэт холбооны засгийн байгуулалтай улсуудад маш олон өөр үндэстэн байх бөгөөд тус тусад нь нөгөө үндэстэн-улс байгуулахын оронд өөрийн харьяалалдаа байлгах илүү сонирхолтой байна. Ингэхдээ бас зарим нь үндэслэлтэй болон үндэслэлгүйгээр нөгөө олон гарвалтай мозайк үндэстнүүдээ нэгэн үндэстэн болгох гэж хичэээнэ. БНХАУ дахь Дундад Улс, Дундадын хүн гэдэг ч үүний тод жишээ. Мөн бас нэгэн жишээ гэвэл Түрэг гаралтайгаас гадна Күрд, Армен, Еврей болон Грек гаралтай иргэдтэй БНТУ-ын үндсэн хуулинд улсын хил доторх хүн бүр Турк гэж заасан байдаг.
Африкийн орнуудад ажиглагдсанаар аль аль нь нэгэн үндэстэн бэ гэдэг дээр маргалдан үндэстэн, хэлтэн болон овог аймгуудын дайн, мөргөлдөөн байнга болсоор байна.
Нэгэн гайхалтай сонин тогтоц гэвэл цагаачлалаар бий болсон улсууд байна. Эдгээрийн тод томруун жишээнүүдэд мэдээж АНУ, Канад, Австрали, Шинэ Зеланд, Сингапур зэрэг орно. Нөгөө гарвал өөр гэдэг харьцангуйгаар биеллээ олох боловч эдгээр улсууд маш амжилттай урагшилж байна. Ватиканы тогтоц бол мэдээжийн гоц үзэгдэл. Католик шашинтны корпорацийн удирдлагын төв гэж хэлж болно.
Зарим ард түмэн үндэстэн-улсын онолыг маш ухаалгаар ашигласан нь Еврей нарын оргүй хоосон шахмаас дэлхийд зартай Израйль улсаа байгуулсан явдал яах аргагүй мөн.

Бас зарим үндэстэн нь хэд хэдэн үндэстэн-улс байгуулжээ. Хамгийн өргөн хүрээтэй нь Арабын Лигийн улсууд. Хойт Африкийн алс баруун хойгоос Ойрхи Дорнодын Саудын Араб, Кувейт, хойшоо Ирак, Сири зэрэг олон тооны том жижиг улсуудтай Арабууд бүгд нэгдэнэ хэмээн ярьцгаадаг боловч улс төрийнхөн энэ нь боломжгүй гэж нотолсоор байдаг. Бас нэгэн ийм үндэстэн нь Солонгосчууд. Хүйтэн дайны үзэл бодлоороо ялгаатай хоёр камп хоорондоо тулалдан аль ч тал нь ялалт байгуулалгүйгээр Хойт болон Өмнөд Солонгос улсууд бий болжээ. Хоёулаа ардчилсан засагтай гэх ба аль аль нь нөгөөдхийгөө либералчлахыг уриа болгоно. Хоёр Солонгос хоорондоо эв нэгдэлтэй буцааж нэгдэх тал дээр санал нэгтэй гэдгээ илэрхийлцгээдэг. Үзэл бодлын тэмцэл олон улсад адилхан болсны Азид буюу ойрхон бас нэгэн жишээ нь Вьетнам. Энд харин тэмцэлдээн нэг талын ялалтаар өндөрлөн үндэстэн нэгдэж чаджээ. Дээрх 2 жишээний дундуур шийдэл дээр дэнжигнэж байгаа нь манай урд хөрш болон Тайвань дахь өөрсдийгөө Дундад Иргэн Улс гэх Гоминданы нөхөд. БНХАУ болон Тайвань нь ч мөн нэгдэх сонирхолтой байдаг.

Дээр жишээ татсан Арабын улсууд, хоёр Солонгос, Хятад-Тайвань зэрэг нь улс төрийн түвшинд нэгдэхийг зорьж байдаг билээ. Эдгээр үндэстэнгүүдийн дотор улс төрийн хилийн зурвасууд байна. Гэхдээ үндэстний гол онцлог нийтлэг шинж соёл гэдгийг мартаж болохгүй. Тэгвэл эдгээр улс үндэстнүүд энэ тал дээр юу хийж байна вэ? Хилийн зурвасыг үл хамаарсан "үндэстний нэгдмэл байдал" дээр хэрхэн яаж анхаарч байна вэ?

Арабын улсуудын Ислам шашин нь соёлын хувьд нэгдмэл байх боломжийг бүрдүүлж өгнө. Үндэстний нэгдмэл байдлын төлөө тэдний хийсэн хамгийн том шийдвэр нь яах аргагүй бүх улсуудад нь зөвшөөрөгдсөн албан бичиг, хэлийн стандарт юм. Газарзүйн хувьд маш том талбайд тархсан Арабуудын нутгийн аялгуунууд ч мөн ихээхэн ялгаатай. Хэдий тийм ч Куран судар бичигдсэн Сонгодог Араб хэлэн дээр суурилсан "Стандарт Араб" хэмээн нэрлэцгээх болсон хэл бичгийг улс бүр хэрэглэнэ: хаяг тэмдэг, олон нийтийн хэвлэл, ном зохиол, боловсролын системд. Энэ нь дэлхийн бүх Монголчууд босоо Монгол бичгийг албан ёсоор хэрэглэх гэсэн үг. Юу вэ гэвэл дуудлагаараа "гулир" гэж бичигдээд Халхууд "гурил" гэдэг шиг тохиолдол, магадгүй үүнээс илүү содон феноменон тохиолдоно. Тэгсэн хэдий ч Арабууд хүндлэн хэрэглэнэ. Араб хэлний аялагуудын хоорондын ялгаа Монгол аялагуудын ялгаанаас том гэдгйиг санах хэрэгтэй. Тэгэхээр энэ бол нөгөөх "үндэстний нэгдмэл байдал"-ын төлөө чухам аугаа алхам.

Ийм алхамын жишээ олон байдгийн нэг нь Нанхиад буюу Хятад хэлэн дээр яригдана. Эрдэмтэд Хятад хэл болон доторх аялагууд гэх үү эсвэл Хятад буюу Синитик хэлний аймаг болон доторх хэлнүүд гэх үү гэдэг дээр яг шийдэл өгч чаддаггүй. Нанхиадууд буюу Хань үндэстэн дотор маш олон бүлэг байна. Эдгээрийн заримийг нь ярьдаг хэлээр нь жагсаавал Бэйжин төвтэй Хойт нутгийн Мандарин (улсын хэл Путонхуа нь энэ хэл/аялаган дээр тулгуурласан), Гуандон-Хон Конг хавийн Кантон, Шанхай хавийн Ву, Фужиань-Тайваний Миньч гэх мэт. Хэдийгээр бүгд дүрс үсэг ханзаар бичдэг, нэг ханз бүх хэлэнд ижил утгатай боловч өөр өөрөөр уншигддаг. Хоёр өөр Хятад хэл/аялагын ялгаа Энэтхэг-Европ хэлний аймгийн Перс, Англи хэлнүүдийн ялгаанаас том гэж хүртэл байдаг. Мандаринаас бусад хүмүүс нь тооны хувьд мэдээж үлэмж их: дэлхийн бүх хэлнүүдийг эх хэлээр яригчдийн тоогоор жагсаахад Мандарин 1-т, Ву 12-т, Кантон 22-т, Минь 25-т орсон байна. Яс ярьвал өмнөд нутгийн ард түмний гарвал өөр гэж ч яригдана. Хэдий тийм ч БНХАУ-т албан ёсны хэл нь Мандарин байна. "Нэг улст байгаа юм чинь аргагүй шүү дээ. Энд нөгөө үндэстний нэгдмэл байдлын төлөө юм сүрхий харагдахгүй байна" гэж та хэлж магадгүй. Тэгвэл энэ хэл/аялга чинь тоотой хэдэн Мандаринтай Тайвань, Сингапурт ч гэсэн албан ёсны хэл. Эндээс нөгөө үндэсний нэгдмэл байдлын төлөө алхам харагдаж байгаа юм даа.

Одоо өөрсдөндөө анхаарлаа хандуулцгаая. Монголчууд бас олонхоороо нэг үндэстэн-улст хамрагдаж чадаагүй. Маш олон тооны Монголчууд ОХУ болон БНХАУ-т өөртөө засах байдлаар оршин сууцгааж байна. Бид нар хилийн зурвасыг үл тоох үндэсний нэгдмэл байдалдаа хэр анхаарч байна? Бид нар Арабуудтай адил уламжлалт бичгийн хэлбэрээ ижилсэж чадах уу? Бид нар Нанхиадууд шиг нэг аялагаараа албан ёсоор харилцаж, хэвлэл туурьваж чадах уу? Бид нар энэ мэт чухал зүйлүүдэд хэр анхаардаг вэ? Харсаар байгаад ахан дүүсээ уусгах уу? Эсвэл хамтдаа соёлоо амьдруулах уу?